5. «Μύλος Λάπα»: Από τα ερείπια σε ένα μοναδικό ίσως Αγροτικό Τεχνολογικό Μουσείο στην Παλαιομάνινα
Αυτό δεν έγινε από κανένα Δήμο ή Περιφέρεια (ενώ θα μπορούσαν, ενώ μπορούν και ενώ θα μπορούν, αλλά…) , αλλά από ένα πολιτιστικό σωματείο που ενέταξε το έργο διάσωσης, ανάδειξης και αξιοποίησης του εκπληκτικού αυτού στοιχείου αγροτικού πολιτισμού σε κοινοτικό πρόγραμμα, το οποίο αξιοποιείται έντονα σε άλλες περιοχές, πλην Ξηρομέρου, μολονότι έχει πάμπολλα συγκριτικά πολιτιστικά πλεονεκτήματα
Του Δημήτρη Στεργίου
Ο Μαϊος και (λιγότερο) ο Ιούνιος ήταν μήνες δοκιμασίας για τα νοικοκυριά του χωριού μας πριν από 60 και 70 χρόνια. Τότε είχε «φαγωθεί» το στάρι που είχε αποθηκευτεί στα «αμπάρια» ή του τεράστιες «μπουλοβίνες» ( μεγάλα σακιά με τη συρραφή κομματιών από μπαντανίες!) και το μόνο που είχε απομείνει για την παρασκευή ψωμιού ήταν το καλαμπόκι , το γνωστό κίτρινο ψωμί, η θρυλική μπομπότα. Η μπομπότα, όσο πολύ νόστιμη ήταν όταν πρωτόβγαινε από το φούρνο (όταν μάλιστα συνδυαζόταν και με την παραδοσιακή φέτα) τόσο άνοστη και σκληρή γινόταν όσο μπαγιάτευε. Πάντως, από τα μέσα του Ιουνίου, όπως τώρα, καλή ώρα, οι δύο αλευρόμυλοι του χωριού μας, για τους οποίους έγραψα στο προηγούμενο σχετικό σημείωμα, γίνονταν και πάλι πολύβοα, καθώς οι συγχωριανοί μας εξασφάλιζαν (με το αλώνισμα ή με το στούμπωμα των σταχυών και το άχνισμά τους ) λίγο στάρι που το πήγαιναν στους δύο μύλους, το Μύλο Νιτσάκη (Μόρα α Γκέλου, από το όνομα του ιδιοκτήτη) στη μια πλευρά του χωριού (Κουτσομπινέϊκα) , και στο Μύλο Λάπα (Μόρα α Λάπα) στην άλλη πλευρά («Παστέϊκα»).
Μετά τον εκσυγχρονισμό και του δεύτερου μέρους του κύκλου «Στάρι-αλεύρι-ψωμί», δηλαδή μετά την κυριαρχία των σύγχρονων αλευρόμυλων στη μείζονα περιοχή, τη μείωση της σοδιάς από στάρι και, φυσικά, του πληθυσμού του χωριού από την εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, οι δύο μύλοι απαξιώνονταν σιγά – σιγά, με τον πρώτο μάλιστα, εκείνου του Νιτσάκη, να εγκαταλειφθεί πιο γρήγορα και να … ισοπεδωθεί. Ο άλλος, του Λάπα, χάρις στις προσπάθειε του γαμπρού του, του Σπύρου Σαμαλέκου, διατηρήθηκε επί μερικά ακόμα χρόνια, αλέθοντας κυρίως στάρι για … τραχανά.
Το καλοκαίρι του 1995, επισκέφθηκα οικογενειακώς την Παλαιομάνινα και τότε θυμήθηκα τους δύο μύλους. Με πληροφόρησαν ότι ο ένας, του Βαγγέλη Νιτσάκη, δεν υπάρχει πια, ενώ του άλλου, του Λάπα, ολόκληρος ο μηχανολογικός εξοπλισμός είναι σκεπασμένος από τα ερείπια της κεραμοσκεπούς στέγης που έχει καταρρεύσει.
Πήγα και είδα το μύλο, όπου μικρός πήγαινα το σιτάρι για άλεση, στα ερείπια και στενοχωρήθηκα. Έφυγα για την Αθήνα, αλλά η εικόνα αυτή των ερειπίων έμενε πάντα έντονη στο μυαλό μου.
Έτσι, μετά την ίδρυση το 1997 της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας, πρώτο μέλημά μου ήταν η διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση του μύλου. Ύστερα από μεγάλο αγώνα και σκληρές προσπάθειες, το 2000 άρχισε η διαδικασία διάσωσής του. Με χορηγία που εξασφάλισα από την ΕΤΒΑ Α.Ε. και ιδιαίτερα το Τεχνολογικό ‘Ιδρυμα της (τότε κρατικής τράπεζας ΕΤΒΑ), η Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας αγόρασε από τον ιδιώτη, Σπύρο Σαμαλέκο, το μύλο μαζί με το ερειπωμένο κτίριο, το μηχανολογικό εξοπλισμό και τον περιβάλλοντα χώρο, αντί 10 εκατ. δραχμών. Ήδη, ο μύλος αυτός, μαζί με το οικόπεδο, στο κέντρο σχεδόν του χωριού, είναι ιδιοκτησία της Εταιρείας Φίλων της Παλαιομάνινας.
Οι προσπάθειες δεν σταμάτησαν. Στόχος του σωματείου ήταν, πέρα από τη διάσωση, και η ανάδειξη του μύλου αυτού ως ενός εκπληκτικού στοιχείου του αγροτικού τεχνολογικού πολιτισμού της περιοχής μας. Έτσι, το 2006 κατόρθωσα να εντάξω το έργο της ανακαίνισης – αποκατάστασης του παραδοσιακού κτιρίου του μύλου και του σπάνιου μηχανολογικού εξοπλισμού του στο Μέτρο 7.05 «ανακαίνιση και ανάπτυξη χωριών – Προστασία και διατήρηση της αγροτικής κληρονομιάς» του Άξονα Προτεραιότητας 7 (Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου ) του Επιχειρησιακού προγράμματος «Αγροτική Ανάπτυξη – Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου 2000 – 2006» του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων», αρχικού προϋπολογισμού 31.179,56 ευρώ. Υπογραμμίζω τις λεπτομέρειες αυτές, διότι, παρά τις συνεχείς προτάσεις μου προς τον Δήμο να αξιοποιήσει τα κοινοτικά αυτά προγράμματα για διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση για αναψυχή και ψυχαγωγία κι άλλων στοιχείων πολιτισμού στο χωριό μας. Διότι, όταν ένα σωματείο κατορθώνει όλα αυτά, αντιλαμβάνεται κανείς τι θα μπορούσε να κάνει ένας Δήμος για τη διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση (για τουρισμό, ψυχαγωγία και αναψυχή) , των δίδυμων πηγαδιών στην Πάντια, της μεγάλης υδατοδεξαμενής μέσα στο πυκνό δάσος της Μάνινας στη Φουγγία (ποδήλατο),της «Σκάλας», δηλαδή του γραφικού κατεστραμμένου λιθόστρωτου δρόμου που οδηγούσε από το χωριό στο παλιό νεκροταφείο, στη δεξιά όχθη του Αχελώου (αναψυχή), των μικρών λιμνών που βρίσκονται κοντά στην Κεντρική αρχαία Πύλη (επίσκεψη, βαρκούλες) και άλλα. Όλα αυτά κι άλλα, όπως θα γράψω σε επόμενο σημείωμα, είχαν περιληφθεί σε λεπτομερές υπόμνημα με προτάσεις, αλλά στου κουφού την πόρτα…
Έτσι, μετά την ίδρυση το 1997 της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας, πρώτο μέλημά μου ήταν η διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση του μύλου. Ύστερα από μεγάλο αγώνα και σκληρές προσπάθειες, το 2000 άρχισε η διαδικασία διάσωσής του. Με χορηγία που εξασφάλισα από την ΕΤΒΑ Α.Ε. και ιδιαίτερα το Τεχνολογικό ‘Ιδρυμα της (τότε κρατικής τράπεζας ΕΤΒΑ), η Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας αγόρασε από τον ιδιώτη, Σπύρο Σαμαλέκο, το μύλο μαζί με το ερειπωμένο κτίριο, το μηχανολογικό εξοπλισμό και τον περιβάλλοντα χώρο, αντί 10 εκατ. δραχμών. Ήδη, ο μύλος αυτός, μαζί με το οικόπεδο, στο κέντρο σχεδόν του χωριού, είναι ιδιοκτησία της Εταιρείας Φίλων της Παλαιομάνινας.
Οι προσπάθειες δεν σταμάτησαν. Στόχος του σωματείου ήταν, πέρα από τη διάσωση, και η ανάδειξη του μύλου αυτού ως ενός εκπληκτικού στοιχείου του αγροτικού τεχνολογικού πολιτισμού της περιοχής μας. Έτσι, το 2006 κατόρθωσα να εντάξω το έργο της ανακαίνισης – αποκατάστασης του παραδοσιακού κτιρίου του μύλου και του σπάνιου μηχανολογικού εξοπλισμού του στο Μέτρο 7.05 «ανακαίνιση και ανάπτυξη χωριών – Προστασία και διατήρηση της αγροτικής κληρονομιάς» του Άξονα Προτεραιότητας 7 (Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου ) του Επιχειρησιακού προγράμματος «Αγροτική Ανάπτυξη – Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου 2000 – 2006» του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων», αρχικού προϋπολογισμού 31.179,56 ευρώ. Υπογραμμίζω τις λεπτομέρειες αυτές, διότι, παρά τις συνεχείς προτάσεις μου προς τον Δήμο να αξιοποιήσει τα κοινοτικά αυτά προγράμματα για διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση για αναψυχή και ψυχαγωγία κι άλλων στοιχείων πολιτισμού στο χωριό μας. Διότι, όταν ένα σωματείο κατορθώνει όλα αυτά, αντιλαμβάνεται κανείς τι θα μπορούσε να κάνει ένας Δήμος για τη διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση (για τουρισμό, ψυχαγωγία και αναψυχή) , των δίδυμων πηγαδιών στην Πάντια, της μεγάλης υδατοδεξαμενής μέσα στο πυκνό δάσος της Μάνινας στη Φουγγία (ποδήλατο),της «Σκάλας», δηλαδή του γραφικού κατεστραμμένου λιθόστρωτου δρόμου που οδηγούσε από το χωριό στο παλιό νεκροταφείο, στη δεξιά όχθη του Αχελώου (αναψυχή), των μικρών λιμνών που βρίσκονται κοντά στην Κεντρική αρχαία Πύλη (επίσκεψη, βαρκούλες) και άλλα. Όλα αυτά κι άλλα, όπως θα γράψω σε επόμενο σημείωμα, είχαν περιληφθεί σε λεπτομερές υπόμνημα με προτάσεις, αλλά στου κουφού την πόρτα…
Οι εργασίες ανακαίνισης – αποκατάστασης του παλαιού κτιρίου, του μύλου και του περιβάλλοντος χώρου προχώρησαν με γοργούς υπό την επίβλεψη του ντόπιου μηχανικού Μάκου Κατσαρού.
Ο μύλος που ήταν στα ερείπια έγινε το αρτιότερο και ίσως πληρέστερο Αγροτικό Τεχνολογικό Μουσείο της περιοχής. Το ανακαινισμένο κτίριο του μύλου και ο μηχανολογικός εξοπλισμός λειτουργούν ήδη ως μοναδικό ίσως Αγροτικό Τεχνολογικό Μουσείο, όπου υπάρχει ειδικό τμήμα που περιλαμβάνει λαογραφικό και τεχνολογικό παραδοσιακό υλικό του Κύκλου «Σίτος – Άλευρα – Άρτος», το οποίο εμπλουτίσθηκε χάρις στην πρόθυμη ανταπόκριση πολλών συγχωριανών μας (αναγράφονται παντού ως χορηγοί), όπως αλέτρια, σβάρνες, υλικό υποζυγίων που βοηθούσαν στο όργωμα, δρεπάνια, κοσιές, «μηχανή» καθαρισμού του σταριού από την ήρα, παραδοσιακός φούρνος και σύνεργα του φούρνου, αλώνι, παλιές φωτογραφίες με στιγμιότυπα από το όργωμα, το θέρισμα, το αλώνισμα και άλλα- Παλιά στιγμιότυπα από όργωμα, θέρισμα, αλώνισμα και άλλες)
Τα εκθέματα
- Ολόκληρος ο μηχανολογικός εξοπλισμός του παλιού αλευρόμυλου (Εταιρεία)
- 1 Σιροκαθαριστήρας (δωρεά Φ. Δημονίτσα)
- 1 1 Αλέτρι μονό (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Αλέτρι διπλό (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 2 Σίτες (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 4 Ταψιά (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Σινί (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Πλαστήρας φύλλων πίτας (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Σκάφη ξύλινη
- 1 φτυάρι ξύλικο φούρνου
- Λαιμαργιές (δωρεά «Σαυρία» και Λ. Στεργίου)
- 1 Αλέτρι ξύλινο (δωρεά Λ. Στεργίου)
- 1 Σβάρνα (δωρεά Δ. Αναστασίου)
- 1 Δρεπάνι (δωρεά «Σαυρία»)
- 2 Τσουγκράνες (δωρεά «Σαυρία»)
- 1 Σαμάρι
- Πέτρινη βρύση στην είσοδο του κτιρίου του μύλου
- Πέτρινο αλώνι
- 1 Σιροκαθαριστήρας (δωρεά Φ. Δημονίτσα)
- 1 1 Αλέτρι μονό (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Αλέτρι διπλό (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 2 Σίτες (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 4 Ταψιά (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Σινί (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Πλαστήρας φύλλων πίτας (δωρεά Κυριακής Κέκου)
- 1 Σκάφη ξύλινη
- 1 φτυάρι ξύλικο φούρνου
- Λαιμαργιές (δωρεά «Σαυρία» και Λ. Στεργίου)
- 1 Αλέτρι ξύλινο (δωρεά Λ. Στεργίου)
- 1 Σβάρνα (δωρεά Δ. Αναστασίου)
- 1 Δρεπάνι (δωρεά «Σαυρία»)
- 2 Τσουγκράνες (δωρεά «Σαυρία»)
- 1 Σαμάρι
- Πέτρινη βρύση στην είσοδο του κτιρίου του μύλου
- Πέτρινο αλώνι
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου